Ochrona jabłek przed gorzką zgnilizną

W sierpniu rozpoczynamy ochronę jabłek przed chorobami przechowalniczymi, a zwłaszcza przed gorzką zgnilizną, która obecnie powoduje największe straty owoców w chłodniach. Grzyby wywołujące tę chorobę (Pezicula spp./Gloeosporium spp.) rozwijają się na pędach jabłoni powodując zgorzel kory jabłoni, lub mogą żyć jako epifity, nie dając żadnych objawów chorobowych na drzewach. W drugiej połowie lata wytwarzają zarodniki konidialne, które dostają się na owoce, gdzie kiełkują, a strzępki rostkowe wnikają do przetchlinek. Grzyb pozostaje w jabłku w formie utajonej aż do zbioru. Dopiero gdy owoce zaczynają dojrzewać, w czasie przechowywania grzyb uaktywnia się, przerasta do miąższu i powoduje jego gnicie. Pierwsze objawy choroby są powszechnie nazywane „oczkowaniem” jabłek. Gorzka zgnilizna występuje także na jabłkach przechowywanych w chłodniach KA. Zmiana składu gazowego atmosfery nie hamuje rozwoju grzybów, a tylko zwalnia tempo dojrzewania jabłek, przez co objawy choroby pojawiają się najpóźniej w chłodni KA. Bardzo dużą rolę w zakażeniu jabłek odgrywa deszcz, dlatego że stymuluje zarodnikowanie grzybów, a krople deszczu przenoszą zarodniki na owoce i umożliwiają kiełkowanie zarodników. Dlatego w sezonach deszczowych notuje się silniejsze występowanie choroby, a w sezonach suchych i upalnych zagrożenie jest małe.

Zwalczanie gorzkiej zgnilizny w jabłoni

Zabezpieczanie jabłek przed gorzką zgnilizną polega z jednej strony na likwidacji źródła inokulum (wycinanie pędów z objawami zgorzeli), a z drugiej na zabezpieczeniu jabłek przed zakażeniem poprzez stosowanie fungicydów. Okres możliwego zakażenia owoców jest bardzo długi – około 1–1,5 miesiąca przed zbiorem – w tym czasie trzeba kilkakrotnie zastosować fungicydy. Wybór odpowiedniego środka do tego celu jest obecnie bardzo ograniczony, gdyż zarejestrowane są tylko 3 fungicydy: Topsin M 500 SC, Zato 50 WG i Captan 80 WG.

Topsin M 500 SC

Topsin M 500 SC jest doskonale znanym preparatem, wprowadzonym w kraju do programu ochrony sadów już w latach 70-tych ubiegłego wieku i stosowanym przeciwko wielu chorobom. Spośród 3 wymienionych wcześniej środków jest on najbardziej skuteczny w zwalczaniu gorzkiej zgnilizny jabłek, zarówno przy niskiej, jak i wysokiej presji choroby (tabela 1.). Niestety w wielu sadach grzyby Pezicula spp. uodporniły się na benzimidazole, w tym także na tiofanat metylu, substancję czynną preparatu. Podejrzenie o wystąpienie odporności może budzić słaba skuteczność tego preparatu w zwalczaniu gorzkiej zgnilizny, jednak żeby się przekonać czy w sadzie są formy odporne – trzeba wykonać w laboratorium odpowiedni test na grzybach wyizolowanych z gnijących jabłek. Testy takie wykonujemy w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w ostatnim czasie masowo (i nie dotyczą one tylko tiofanatu metylowego), co świadczy o dużym zainteresowaniu sadowników możliwością stosowania właśnie tego środka. Trudno jest określić, jaka jest skala występowania form odpornych Pezicula spp. w całym kraju. Do tego potrzebne są obszerne badania obejmujące reprezentatywną, pod wieloma względami, liczbę sadów w różnych rejonach Polski. Natomiast na podstawie prób owoców dostarczanych do Instytutu można stwierdzić, że w tych sadach, w których w poprzednich latach stosowano benzimidazole do zabiegów przedzbiorczych, albo do zabezpieczania uszkodzeń owoców po wystąpieniu gradu, występują liczne formy odporne. Natomiast w młodych, kilkuletnich sadach, w których wcześniej nie stosowano środków benzimidazolowych nie ma odporności. W takich sadach Topsin M powinien dobrze działać przez najbliższych kilka lat, dopóki odporne formy grzybów nie zostaną przeniesione z okolicznych sadów. Rzadko się bowiem zdarza, aby sad był odizolowany od innych. Na szczęście rozprzestrzenianie zarodników Pezicula spp., przenoszonych z kroplami deszczu, nie zachodzi tak szybko jak zarodników innych grzybów przenoszonych z wiatrem.

Przy okazji stosowania benzimidazoli przed zbiorem warto wspomnieć o jego działaniu przeciwko rzadziej występującej chorobie – mokrej zgniliźnie jabłek (Penicillium spp.) Ta choroba, w postaci bardzo miękkich, cieknących plam gnilnych, rozwija się tylko na jabłkach o uszkodzonej skórce, które najczęściej powstają podczas zbioru i przesypywania jabłek. Topsin M, jako środek systemiczny wnika do skórki owoców i zabezpiecza uszkodzenia przed zakażeniem przez Penicillium spp.

Zato 50 WG

Drugim preparatem do zastosowania przeciwko gorzkiej zgniliźnie jest Zato 50 WG, z grupy strobilurin. Kiedy wybór środków był duży, to preparat ten był rzadko polecany do stosowania przed zbiorem, ponieważ głównym jego przeznaczeniem była ochrona jabłoni przed parchem i mączniakiem jabłoni. Pomimo zaleceń, aby strobilurin nie używać częściej niż 2 razy w sezonie, nastąpiło w niektórych sadach (z różnych przyczyn) uodpornienie grzyba Venturia inaequalis na te preparaty. W takich sadach niecelowe jest stosowanie środka przeciwko parchowi jabłoni, a można zastosować przed zbiorem, w dawce 0,2 kg/ha, przeciwko gorzkiej zgniliźnie jabłek. W sadach, w których jeszcze nie ma odporności V.inaequalis na strobiluriny należy nadal przestrzegać limitu 2-krotnego stosowania tych środków.

Captan 80 WG

Ostatnim fungicydem zarejestrowanym do zwalczania gorzkiej zgnilizny jabłek jest Captan 80 WG. Preparat ten jest mniej skuteczny niż benzimidazole (tabela 1), dlatego przy dużym nasileniu choroby i na podatnych odmianach powinien być zastosowany kilkukrotnie, najlepiej w rotacji z innym środkiem. Efektywność kaptanu w ochronie przed gorzką zgnilizną jest różna od 50 do 90% w zależności od nasilenia infekcji.

Ochrona jabłoni przed gorzką zgnilizną

Zaplanowanie programu ochrony jabłek przed gorzką zgnilizną jest w obecnej sytuacji bardzo trudne. Nie może to być program jednakowy dla całego sadu, w którym rośnie wiele odmian, o różnej podatności, czy różnym terminie zbioru. Bardzo podatne odmiany należy opryskiwać 2, 3, a nawet 4-krotnie, w zależności od zastosowanego środka. Do najbardziej podatnych na gorzką zgniliznę odmian jabłoni należą `Golden Delicious`, `Ligol`, `Pinova`, `Gala`, `Szampion`, `Elise`, `Elstar`, `Rubin`, mniej podatna jest grupa `Jonagoldów` i`Gloster`, a najmniejszą podatnością charakteryzuje się `Idared`. Inne czynniki, które trzeba uwzględnić przy planowaniu ochrony, to pogoda przed zbiorem i obecność źródła inokulum w sadzie. Im więcej opadów, tym ochrona powinna być bardziej intensywna. Trzeba też sobie przypomnieć, jak jabłka z danej kwatery przechowywały się w ubiegłym sezonie. Jeżeli nasilenie gorzkiej zgnilizny było duże, to oznacza, że w tej kwaterze występuje źródło inokulum.

Wybór fungicydu jest jeszcze trudniejszy jeżeli jabłka będą przeznaczone na rynek rosyjski. Ustawodawstwo rosyjskie, określające najwyższy dopuszczalny poziom (NDP) środków ochrony roślin w owocach, nie dopuszcza obecności kaptanu oraz karbendazymu w jabłkach, a NDP dla trifloksystrobiny jest niższe niż w Polsce (tabela 2). NDP dla tiofanatu metylu wynosi, tak jak u nas, 0,5 mg/kg. Jednak związek ten, podobnie jak inne benzimidazole, ulega w owocach rozkładowi do karbendazymu. Istnieje więc ryzyko, że w zależności od terminu przeprowadzonych analiz, w jabłkach mogą być stwierdzone pozostałości tiofanatu metylu oraz karbendazymu. Mogą, ale nie muszą, jeżeli sadownicy będą przestrzegali okresu karencji.

Tab.1. Skuteczność fungicydów stosowanych dwukrotnie przed zbiorem (na 4 i 2 tygodnie przed) w zwalczaniu gorzkiej zgnilizny jabłek (Pezicula spp.), wyrażona w % porażonych owoców

Tab.2. Najwyższy dopuszczalny poziom (NDP) wybranych środków ochrony roślin w owocach obowiązujący w Polsce i Rosji (w mg/kg)

* żaden preparat zawierający karbendazym nie jest obecnie zarejestrowany dla upraw sadowniczych