Okres prewencji dla pszczół – jak chronić owady?

Grzegorz Pruszyński, Instytut Ochrony Roślin
Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu

Okres prewencji to czas po zastosowaniu środka ochrony roślin, w którym człowiek i zwierzęta, nie powinni przebywać w pobliżu miejsc, w których zastosowano ten środek. Jest to parametr, który wskazuje, jak postępować, aby uniknąć zagrożenia między innymi dla pszczół.

W rzeczywistości okres prewencji ustala się w trakcie przygotowania środka ochrony roślin do rejestracji. W procesie badań poprzedzających rejestrację są również ujęte doświadczenia, pozwalające precyzyjnie określi prewencję. Zakres prowadzonych badań oraz obowiązujące metodyki są oficjalnie ustalane w Unii Europejskiej. Są one jednakowe dla wszystkich środków ochrony roślin oraz wszystkich krajów członkowskich. 

Obecnie okres prewencji określa się dla ludzi i zwierząt, a w tym dla pszczoły miodnej. Parametr ten może obejmować godzinę lub kilka godzin, jeden lub kilka dni. Może również być określony jako „nie dotyczy”.

Okres prewencji dla pszczół to podstawa

Okres prewencji dla pszczół jest jednym z podstawowych parametrów, który pozwala planować zabiegi z uwzględnieniem bezpieczeństwa pszczół. Zapewnienie bezpieczeństwa pszczołom jest jednym z bardzo ważnych celów współczesnej ochrony roślin. Zapylenie przez pszczoły jest gwarancją uzyskania wysokiego i dobrego jakościowo plonu wielu gatunków roślin uprawnych.

Należy mieć świadomość, że pszczoły to nie tylko pszczoła miodna. Jest wiele gatunków owadów należących w systematyce do nadrodziny pszczoły – Apoidea. Jedną ze wspólnych cech wszystkich pszczół jest pobieranie przez owady dorosłe, jak i larwy, wyłącznie pokarmu kwiatowego. Na świecie występuje około 20-25 tysięcy gatunków pszczół. W Polsce występuje ponad 450 gatunków. Większość z nich to gatunki samotnie żyjące. Tylko nieliczne w naszej strefie klimatycznej tworzą społeczeństwa podobne do rodziny pszczoły miodnej.

Najczęstsze przyczyny zatruć pszczół?

Zatrucia środkami ochrony roślin są jednym z czynników ograniczających liczebność pszczoły miodnej i innych dziko żyjących zapylaczy. Zagrożenie to ograniczył postęp w doborze środków ochrony roślin i technice ich stosowania, a także przepisy prawne. Jednak błędy oraz często niedostateczna wiedza i przygotowanie zawodowe plantatorów czy wykonawców zabiegów są nadal przyczyną zatruć pszczół.

Do podstawowych i najczęściej popełnianych błędów należą:

• nieprzestrzeganie zapisów etykiety środków ochrony roślin,
• nieprawidłowy dobór środków ochrony roślin i dawek,
• nieprawidłowy dobór terminu zabiegu chemicznej ochrony,
• nieprawidłowa technika zabiegu,
• stosowanie niedozwolonych na danej uprawie środków ochrony roślin,
• brak przygotowania wykonawców zabiegów,
• stosowanie niezalecanych mieszanin środków ochrony roślin.

Zatrucia pszczół powodowane przez środki ochrony roślin są obserwowane każdego roku. Jednak ich liczba na przestrzeni lat spada. Notowane zatrucia dotyczą wyłącznie pszczoły miodnej, jednak w pewien sposób należy odnieść je do innych, dziko żyjących gatunków pszczół.

Jeżeli dojdzie do zatrucia rodzin pszczoły miodnej, to najprawdopodobniej zatruciu ulegają pszczoły innych gatunków występujące w tym samym czasie na danej plantacji. Na przykład na rzepaku ozimym stwierdzono występowanie, obok pszczoły miodnej, jeszcze ponad 100 gatunków innych pszczół. 

Źle wykonane zabiegi chemiczne w rzepaku mogą doprowadzić do zatruć nie tylko pszczoły miodnej, ale także wielu innych gatunków. Natomiast jeżeli w uprawie nie występuje pszczoła miodna, a w okolicy nie ma pasiek, nie oznacza to braku obecności pszczół. Najprawdopodobniej w łanie są inne gatunki tych owadów. Należy zatem mieć świadomość, jak olbrzymie straty dla człowieka i środowiska może nieść ze sobą nieodpowiedzialne i nieodpowiednie stosowanie środków ochrony roślin.

Jak chronić pszczoły?

Aby chronić pszczołę miodną i inne dziko żyjące zapylacze, należy w odpowiedni sposób planować i prowadzić chemiczną ochronę roślin. Okres prewencji dla pszczół to jeden z najważniejszych parametrów pomocnych przy planowaniu zabiegów. 

Przestrzegając okresu prewencji, minimalizuje się ryzyko niekorzystnego oddziaływania środków ochrony roślin na pszczoły. Należy jednak prawidłowo rozumieć oraz korzystać z tego parametru.

W przypadku okresu prewencji obejmującego kilka godzin lub dni interpretacja jest prosta. Natomiast jak prawidłowo należy rozumieć zapis: „okres prewencji dla pszczół – nie dotyczy”? Taki zapis może zawierać środek ochrony roślin w dwóch przypadkach.

1. W procesie rejestracji, na podstawie badań potwierdzone zostanie niskie ryzyko danego środka dla pszczoły miodnej. 

Takie środki dają możliwość zminimalizowania ewentualnego, niekorzystnego oddziaływania zabiegu ochroniarskiego na pszczoły.

2. Kontakt danego środka z pszczołą miodną, przy prawidłowym stosowaniu, jest wykluczony. 

W tej grupie znajdują się:

• zaprawy, 
• środki do stosowania w pomieszczeniach zamkniętych, 
• środki których zakres stosowania nie pozwala na styczność z pszczołami np. możliwość stosowania tylko poza okresem kwitnienia lub w uprawach nieoblatywanych przez pszczoły. Często są to jednak środki toksyczne dla pszczół, a najmniejszy błąd w ich zastosowaniu może spowodować zagrożenie dla pszczół, a w konsekwencji ich zatrucia.

Jak poprawnie rozumieć zapisy i zwiększyć bezpieczeństwo pszczół?

Podstawowym wymogiem jest zapoznanie się z pełną treścią etykiety środka i przestrzeganie zapisów w niej zawartych. To właśnie etykieta jest źródłem informacji o okresie prewencji. W etykiecie jest zawarty szczegółowy zakres oraz prawidłowe terminy stosowania. Dodatkowo, zawarte są ograniczenia w stosowaniu mające na celu ograniczenie ewentualnego zagrożenia dla pszczół. W punkcie 7 w etykiecie można znaleźć takie zapisy, jak np: „nie stosować na roślinach w czasie kwitnienia oraz gdy w uprawie znajdują się kwitnące chwasty”. Przestrzeganie takich zapisów jest niezwykle ważne pod względem bezpieczeństwa pszczół.

Okres prewencji to ważny parametr. Pozwala zminimalizować możliwe ryzyko związane ze stosowaniem środków ochrony roślin. Niezwykle istotne jest prawidłowe posługiwanie się prewencją, a także przestrzeganie zapisów etykiety środków ochrony roślin.

Nie zapominajmy, iż ochrona zapylaczy podczas stosowania środków chemicznych jest wymogiem prawnym. Zapylacze mają również swoje bardzo ważne miejsce w integrowanej ochronie roślin. Obowiązuje ona w całej Unii Europejskiej od 1 stycznia 2014 r. Rozumiejąc rolę pszczół w produkcji roślinnej, każdy plantator powinien świadomie chronić zapylacze, zarówno pszczołę miodną, jak i inne gatunki dziko żyjących pszczół.